ZAKŁAD KARNY

Fot. fotopolska.eu

 

Za datę przeznaczenia budynków klasztornych na więzienie uznano rok 1812, kiedy to ówczesne władze pruskie po sekularyzacji majątku zakonu w roku 1810 „umieściły tam dom karny”.
Przez lata rozbudowywane i modernizowane Królewskie Więzienie w Wartenburgu stało się z czasem największym tego typu obiektem w Prusach. W obrębie murów powstawały kolejno budynki gospodarcze: chlewnia, stolarnia, kuźnia, młyn, piekarnia i pralnia. Rozwój więzienia wiązał się z potrzebą zatrudniania coraz większej ilości osób do jego obsługi i to nie tylko dozorców więziennych jak ich wówczas nazywano, ale również rzemieślników i przedsiębiorców którzy prowadzili swoją działalność w oparciu o pracę skazanych. Dlatego na terenach należących do administracji więzienia położonych poza murami powstawały budynki mieszkalne przeznaczone dla pracowników więzienia. Lata świetności i największych inwestycji przypadają na przełom XIX i XX w. kiedy to w mieście funkcjonowały dwa browary, wytwórnia wódek i likierów, wytwórnia octu oraz powiązane z więzieniem zakłady stolarskie i meblowe, a także wybudowana na terenie więzienia fabryka cygar.
W styczniu 1945 r. zakład opanowują wojska radzieckie. Wg. relacji miejscowej ludności tuż przed wkroczeniem Rosjan, w więzieniu przebywało ok. 5000 więźniów. Oficjalne przekazanie władzom polskim obiektów Centralnego Więzienia w Wartemborku nastąpiło 9 marca 1946r. Kompleks więzienny zajmował powierzchnię 60.62 ha, w tym podwórza i zabudowania zajmowały 5,59 ha, działki pracownicze – 2.78ha, ogródki warzywne 0,51ha, łąki – 9,21 ha, plantacje wikliny –0.90ha, cmentarz – 0.76 ha, drogi i nieużytki – ,74 ha, inne – 33,84 ha. W skład kompleksu wchodziły również budynki mieszkalne i zabudowania gospodarcze przy ul Kościuszki i Granicznej – łącznie 42 nieruchomości. Budynki i obiekty więzienia były zniszczone w 45%, szczególnie dachy, okna, oświetlenie i centralne ogrzewanie. Zdewastowane były również wszystkie urządzenia sanitarne w celach i szpitalu.
Pierwsze miesiące i lata to głównie odbudowa zniszczeń i przywracanie zdewastowanym obiektom dawnych funkcji. W pierwszej kolejności uruchomiono kotłownię, łaźnię, pralnię oraz prowadzono prace przy uruchomieniu kuchni dla więźniów. Oszklono budynek administracyjny oraz cele mieszkalne. Uruchomiono piekarnię, która już w końcu 1948r. wypiekała dziennie ok. 2000kg chleba dla 3,5 tys. więźniów.
W związku z obowiązkiem pracy jaki spoczywał na więźniach zaczęto rozbudowywać infrastrukturę produkcyjno-usługową w jednostce. W początkach 1953r. Na terenie działało 28 różnych warsztatów(stolarski, ślusarski, blacharski, kowalski, elektromechaniczny, introligatorski, mechaniczny, krawiecki, szewski,) garaży, chłodni i magazynów na potrzeby zakładu. Ponadto dział pracy posiadał odrębne warsztaty, gdzie np. w warsztacie stolarskim zatrudniano na jedną zmianę 200 skazanych, w mechanicznym 70, a w bazie remontowej 50. W dniu 01 marca 1953r. powstał Dział Pracy Metalowo–Drzewny, na bazie którego w połowie 1953 r. powstało Przedsiębiorstwo Obróbki Drewna nr1. Od 1959 r. w POD produkowane były meble tapicerowane. Na początku lat sześćdziesiątych powstało GP i nowe budynki produkcyjne, w których prowadzono produkcję do połowy lat 90. W lutym 1996 r. Przedsiębiorstwo uległo likwidacji. Od 13 marca 1965 roku do dnia swojej śmierci, czyli 12 listopada 1986 roku w zakładzie karnym osadzony był zbrodniarz wojenny, były gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich, Erich Koch. W latach 80. XX wieku przetrzymywano tu działaczy antykomunistycznych (m.in. Władysława Frasyniuka, Adama Michnika, Stefana Niesiołowskiego, Leszka Moczulskiego, Romualda Szeremietiewa i Józefa Szaniawskiego).

Penitentiary

 The year 1812 is widely recognised as the time when the monastery buildings were converted into a prison, when, the then Prussian authorities, after the secularisation of the Order’s property in 1810, „placed a penal house there.” Over the years, the extended and modernised Royal Prison in Wartenburg had become the largest facility of this type in Prussia. Within the prison walls, outbuildings were built successively: a piggery, a carpentry shop, a smithy, a mill, a bakery and a laundry. The development of the prison was associated with the need to employ more and more people to service it, not only prison ”gaolers,” as they were then called, but also craftsmen and entrepreneurs who founded their business activities on the work of convicts. Therefore, residential buildings for prison employees were built on the areas located outside the walls, belonging to the prison administration. The years of splendour and the largest investments fall at the turn of the nineteenth and twentieth centuries, when there were two breweries in the city, a vodka and liqueur factory, a vinegar factory, carpentry and furniture workshops related to the prison, as well as a cigar factory built on the prison premises. In January 1945, the prison was taken over by the Soviet army. According to the local people, there had been approximately 5,000 prisoners there just before the Russians entered. The official handover of the Central Prison in Wartembork to the Poland’s authorities took place on March 9, 1946. The prison complex occupied an area of 60.62 ha, including 5.59 ha of yards and buildings, work plots – 2.78 ha, 0.51 ha vegetable gardens, meadows – 9.21 ha, wicker plantations – 0.9 ha, cemetery – 0.76 ha, roads and wastelands – 6.74 ha, and others – 33.84 ha. The complex also included residential buildings and outbuildings at Kosciuszki and Graniczna Streets – a total of 42 properties. The prison buildings and facilities were 45% damaged, especially roofs, windows, lighting and central heating. All sanitary facilities in the cells and the hospital were also devastated. In the first months and years, the devastated buildings were mainly being rebuilt and their former functions restored. First, a boiler room, a bathhouse, and a laundry room were opened, and work was carried out to start the kitchen for prisoners. The administrative building and residential cells were glazed. A bakery was opened, which at the end of 1948, made about 2,000 kg of bread a day for 3.5 thousand prisoners. Due to the obligation to work imposed on the prisoners, there was expanded the production and service infrastructure in the unit. In early 1953, for the purposes of the penitentiary, there were 28 different workshops in the area (carpentry, locksmith, tinsmith, blacksmith, electromechanical, bookbinding, mechanical, tailor, and shoemaker’s), garages, cold stores and warehouses. In addition, the labour department had separate workshops, where, for example, in the carpentry workshop 200 prisoners were employed in one shift, 70 in the mechanical one, and 50 in the repair base. On March 1, 1959, the Metal and Wood Work Department was established, on the basis of which in mid-1953 The Woodworking Enterprise No.1 was founded, where, from 1959, upholstered furniture was produced. At the beginning of the sixties, the GP (Auxilliary Enterprise) and new production buildings were built, in which production was carried out until the mid-nineties. The enterprise was liquidated. In the prison, there was detained, from March 13, 1965 until his death, that is November 12, 1986, Erich Koch, a war criminal, former Gauleiter and President of East Prussia. Imprisoned in the penitentiary were also, in the 1980s, anti-communist activists (including Władysław Frasyniuk, Adam Michnik, Stefan Niesiołowski, Leszek Moczulski, Romuald Szeremietiew and Józef Szaniawski).

Justizvollzugsanstalt

  Als Zeitpunkt der Umwandlung der Klostergebäude in ein Gefängnis gilt das Jahr 1812. Nach der Säkularisation des Ordensbesitzes im Jahr 1810 wurde von den preußischen Behörden „ein Strafhaus dort eingerichtet”. Im Laufe der Jahre wurde das Königliche Gefängnis in Wartenburg erweitert und modernisiert, so dass es im Laufe der Zeit zur größten Einrichtung seiner Art in Preußen wurde. Innerhalb der Mauern wurden nacheinander Wirtschaftsgebäude errichtet: ein Schweinestall, eine Schreinerei, eine Schmiede, eine Mühle, eine Bäckerei und eine Wäscherei. Die Entwicklung des Gefängnisses war mit der Notwendigkeit verbunden, immer mehr Menschen für seinen Dienst zu beschäftigen, nicht nur Gefängniswärter, wie man sie damals nannte, sondern auch Handwerker und Unternehmer, die ihr Geschäft auf der Grundlage der Arbeit der Sträflinge betrieben. Deshalb wurden auf dem zur Gefängnisverwaltung gehörenden Gelände außerhalb der Mauern Wohnhäuser für das Gefängnispersonal errichtet. Die Jahre des Glanzes und der größten Investitionen fielen auf die Wende des 19. und 20. Jahrhunderts, als in der Stadt zwei Brauereien, eine Wodka- und Likörfabrik, eine Essigfabrik und mit dem Gefängnis verbundene Tischler- und Möbelfabriken sowie eine auf dem Gefängnisgelände errichtete Zigarrenfabrik betrieben wurden.
Im Januar 1945 wurde das Werk von der sowjetischen Armee eingenommen. Nach Angaben der Einheimischen befanden sich kurz vor dem Einmarsch der Russen etwa 5000 Häftlinge in dem Gefängnis. Das Zentralgefängnis in Wartenburg wurde am 9. März 1946 offiziell an die polnischen Behörden übergeben. Der Gefängniskomplex umfasste eine Fläche von 60,62 ha, darunter Höfe und Gebäude von 5,59 ha, Arbeiterkleingärten von 2,78 ha, Gemüsegärten von 0,51 ha, Wiesen von 9,21 ha, Weidenpflanzungen von 0,90 ha, Friedhof von 0,76 ha, Straßen und Ödland von .74 ha, Sonstiges von 33,84 ha. Zum Komplex gehörten auch Wohnhäuser und Nebengebäude in der Kościuszki- und Graniczna-Straße – insgesamt 42 Objekte. Die Gebäude und Einrichtungen des Gefängnisses wurden zu 45 % zerstört, insbesondere Dächer, Fenster, Beleuchtung und Zentralheizung. Auch alle sanitären Einrichtungen in den Zellen und im Krankenhaus wurden zerstört.
Die ersten Monate und Jahre waren vor allem dem Wiederaufbau und der Wiederherstellung der zerstörten Objekte in ihrer früheren Funktion gewidmet. In erster Linie wurden der Heizraum, das Badehaus, die Wäscherei und die Küche für die Häftlinge in Betrieb genommen. Das Verwaltungsgebäude und die Wohnzellen wurden verglast. Eine Bäckerei wurde in Betrieb genommen, die bis Ende 1948 täglich etwa 2.000 Kilo Brot für 3.500 Häftlinge backte.
Im Zusammenhang mit der Arbeitspflicht der Häftlinge begann sich die Produktions- und Dienstleistungsinfrastruktur in der Einheit zu entwickeln. Zu Beginn des Jahres 1953 gab es 28 verschiedene Werkstätten (Schreinerei, Schlosserei, Spenglerei, Schmiede, Elektromechanik, Buchbinderei, Mechanik, Schneiderei, Schuhmacherei), Garagen, Kühlhäuser und Lagerhallen für den Bedarf der Einrichtung. Darüber hinaus verfügte die Arbeitsabteilung über getrennte Werkstätten, in denen z.B. in der Tischlerei 200 Häftlinge pro Schicht beschäftigt waren, in der mechanischen Werkstatt 70 und im Reparaturstützpunkt 50. Am 1. März 1953 wurde die Abteilung für Metall- und Holzarbeiten gegründet, auf deren Grundlage Mitte 1953 der Holzverarbeitungsbetrieb Nr. 1 entstand. Seit 1959 wurden Polstermöbel in POD hergestellt. Anfang der sechziger Jahre wurden GP und neue Produktionsgebäude errichtet, in denen bis Mitte der neunziger Jahre produziert wurde. Im Februar 1996 wurde der Betrieb liquidiert. Vom 13. März 1965 bis zu seinem Tod am 12. November 1986 war der Kriegsverbrecher, ehemalige Gauleiter und Oberpräsident von Ostpreußen Erich Koch in der Haftanstalt inhaftiert. In den 80er Jahren des XX Jh. wurden hier antikommunistische Aktivisten inhaftiert (u. a. Władysław Frasyniuk, Adam Michnik, Stefan Niesiołowski, Leszek Moczulski, Romuald Szeremietiew und Józef Szaniawski).